טקסט אוצרותי
בנוגע לאמפתיה | Re: Empathy | عن التعاطف
שבר, קושי וכאב אדירים מלווים אותנו מאז השבעה באוקטובר. רבים חווים תחושת אין־אונים בלתי מוּכרת. היכן אפשר למצוא נחמה ולדמיין תקווה במציאות כה אכזרית? האם מרחב אמנותי יכול לתפקד כמקום שפותח פתח להתמודדות ולהכלה? התערוכה "בנוגע לאמפתיה" מבקשת להזכיר לנו את יכולתנו להעניק אחד.ת לשני.ה ועד כמה תחושת הביחד חשובה ומתגמלת. תערוכה זו, בדומה לקודמותיה, משלבת דיאלוג עם חוקרי.ות האוניברסיטה – הפעם סביב נושאים של אמפתיה, התנהגות חברתית ותגובה לכאב.
הרצון לקבל אמפתיה משותף לכולנו, אך יש מצבים שבהם קשה לנו מאוד להעניק אותה לאחרים. כאשר אנו צופים באחר שחווה כאב המוח שלנו מגיב באותו אופן שבו הוא מגיב כשאנו בעצמנו חווים כאב. אך כשיש כל כך הרבה כאב מסביב, ותחת מצבי סכנה קיצוניים, על פי רוב תחושת האמפתיה מוגבלת לקבוצת השייכות שלנו. כיוון שאנו תופסים את הקבוצה כמי שמגוננת עלינו נעניק לחבריה אמפתיה רבה, ובמקביל יצטמצם מאוד היחס האמפתי לכל מי שנמצא מחוצה לה. מתבקש לשאול: כיצד ניכור לסבל ולכאב שחווים אלו המצויים מחוץ למעגלי ההזדהות שלנו משפיע על האנושיות שלנו? ניכור שכזה יכול להוביל במישור הפנימי לקיטוב בחברה הישראלית, וכלפי חוץ – לדה־הומניזציה של האחר.
אמפתיה היא היכולת להבין את נקודת המבט של הזולת, לחוות את רגשותיו ולרצות בשיפור מצבו. היא אינה ייחודית לבני אדם אלא משותפת להם ולבעלי חיים ממינים רבים. זוהי יכולת טבעית ויסודית הטמונה בכל אחד.ת מאיתנו, וככל שנכיר בה ובחשיבות ההיקשרות החברתית שלנו, נראה ש"שריר האמפתיה" גמיש מאוד וכי אפשר לחזק ולשכלל אותו כל הזמן.
כותרת התערוכה, "בנוגע לאמפתיה" ("Re:Empathy"), מגלמת את עקרון התגובה לאחר, המגע איתו, היחס אליו ומתן מענה לפנייתו. כאשר אנו עוזרים.ות מערכת התגמול במוח שלנו מופעלת, וכך לא רק מי שמקבל עזרה חש סיפוק אלא גם האדם שמעניק אותה. אפילו כאשר אנו חשים כי אין לנו יכולת לעזור, עצם הידיעה שאני לא לבד, שיש מישהו.י שמרגיש.ה איתי, שחווה יחד איתי ומבינ.ה אותי, כשלעצמה עוזרת. העבודות בתערוכה קבוצתית זו מדגישות היבטים שונים שעולים מתוך מחקר האמפתיה: מצוקת האחר מגמישה את גבולות הרגש שלנו; מפגש עם זרים דרך שמיעה מזמן עמדה לא שיפוטית; הדהוד האני באחר מאפשר התגברות על הפחד מהלא־מוּכר; צחוק מחבר אותנו באופן בלתי אמצעי, ועוד. בהתייחסות להיבטים אלו, התערוכה מזמינה את הצופים להרהר בכוחה של האמנות להציב אלטרנטיבה לשיח מקטב, להשהות הטיות חברתיות ולאפשר מחשבה על מציאות אחרת.
*
ترافقنا مشاعر الانكسار والصعوبات والآلام الهائلة منذ السابع من أكتوبر/تشرين أول. يحيط بالكثيرين شعورٌ غير مسبوق بالعجز. أين يمكن أن نجد ما يواسينا وما يبعث الأمل في هذا الواقع القاسي؟ هل يمكن للمساحات الفنية أن تفتح بابًا للمواجهة والاحتواء؟ يسعى معرض « عن التعاطف » إلى تذكيرنا بقدرتنا على منح الآخرين والأخريات شعورًا بالانتماء لجماعة وحثّنا على التكافل بوصفه مكافأة ضرورية. يدمج هذا المعرض على غرار المعارض السابقة في صالة العرض الجامعية حوارًا مع باحثي.ات الجامعة، ويسلط الضوء هذه المرة على التعاطف والسلوك الاجتماعي وردود الفعل تجاه الألم.
الرغبة في الحصول على التعاطف هي رغبة مشتركة بيننا جميعًا، ولكن هناك مواقف يصعُب علينا فيها أن نتعاطف مع الآخرين. عندما نلاحظ شخصًا يعاني من الألم، يتفاعل دماغنا مع الموقف بنفس الطريقة التي يتفاعل بها عندما نشعر نحن أنفسنا بالألم. ولكن، عندما يغمرنا الألم بشكل كبير في مواقف شديدة الخطورة، يتقلص الشعور بالتعاطف ليقتصر في الغالب على المجموعة التي ننتمي إليها. نظرًا لأننا نرى بالمجموعة جهة ترعانا وتحمينا، نمنح أفرادها قسطًا كبيرًا من التعاطف، وفي المقابل، نُقلص بحدة من شعور التعاطف تجاه كل من هم خارجها. لذا، يُطرح السؤال: كيف يؤثر الاغتراب والبعد عن معاناة وألم أولئك الموجودين خارج دوائر تعاطفنا على درجة إنسانيتنا؟ على الصعيد الداخلي، قد يؤدي اغتراب كهذا إلى الاستقطاب في المجتمع الإسرائيلي، وعلى الصعيد الخارجي، قد يقود إلى تجريد الآخر من إنسانيته.
التعاطف هو القدرة على فهم وجهة نظر الآخر، اختبار مشاعره وإبداء الرغبة بتحسين ظروفه. وهي ليست ميزة مقتصرة على البشر بل مشتركة بينهم وبين الحيوانات من أصناف عدة. هي قدرة طبيعية وأساسية متأصلة في كل منا، وكلما أدركنا وفهمنا أهمية ارتباطنا الاجتماعي، سنجد أن "عضلة التعاطف" مرنة للغاية ويمكن تقويتها وإتقانها باستمرار.
يمثّل عنوان المعرض « عن التعاطف » (Re:Empathy) مبدأ الاستجابة للآخر والاتصال به ومعاملته والرد على مناشدته. عندما نقدّم المساعدة، ينشَط نظام المكافأة في دماغنا، وبالتالي لا يشعر الشخص الذي يتلقى المساعدة بالرضا فحسب، بل يشعر بها أيضًا الشخص الذي يقدّمها. حتى عندما نشعر بفقدان قدرتنا على المساعدة، فإن مجرد معرفة أننا لسنا لوحدنا، أن هناك من يشعر معي، ويختبر معي ويفهمني، تساعد بحدّ ذاتها. تؤكد الأعمال في هذا المعرض الجماعي على جوانب مختلفة منبثقة من دراسات التعاطف: محنة الآخر تعكس حدود عواطفنا؛ لقاء الغرباء من خلال الاستماع يؤدي إلى اتخاذ موقف خالٍ من الأحكام؛ صدى الذات في الآخر يتيح التغلب على الخوف من المجهول؛ الضحك يربطنا مباشرة دون وسيط، والمزيد. بالإشارة إلى هذه الجوانب، يدعو المعرض المشاهدين إلى التفكير بقوة الفن وقدرته على توفير بديل للخطاب الاستقطابي، وتعليق التحيّزات الاجتماعية وفتح المجال لتخيّل واقع مغاير.
-
אמנים מציגים (לפי סדר א"ב): אורי גרשט - أوري غيرشت | גיא הדני - غاي هداني| דור זליכה לוי - دور زليخة ليڤي | יהונתן רון - يوناتان رون | לי ינור - لي يانور | נטלי אילון - نتالي أيلون.
-
אוצרת: ד"ר תמר מאיר | قيّمة المعرض: د. تمار مئير
עוזרת אוצרת: רוני כוכבי | مساعدة قيّمة المعرض: روني كوخاڤي
