קרן גלר

קרן גלר

רשת ברירת המחדל, 2023, מיצב

קיסקה היא נקבת לווייתן קטלן – טורף־על הנחשב לאחד הקטלניים ביותר בטבע. היא נולדה מול חופי איסלנד ב־1976 (גילה כגיל האמנית,) נשבתה בגיל שנתיים, לפני יותר מארבעים שנה, והועברה לפארק השעשועים ״מרינלנד״ הסמוך למפלי הניאגרה בצד הקנדי. כחיה חברתית הנוהגת לחיות בלהקות גם באקווריום, היא הייתה מוקפת לווייתנים בני מינה, ובהם ששת צאצאיה, אך לפני מעל לעשור היא הופרדה מהם וכעת נמצאת בבידוד מוחלט. גופה הענק של קיסקה נתון בבריכה צפופה והיא נאלצת להתאים את תנוחותיה למיכל שבו היא שוהה. בעדשת מצלמתה של קרן גלר היא נתפסה בתנוחה אנכית, לא טבעית, היוצרת דימוי אולטימטיבי של בדידות, כאשר השתקפותה העצמית מעצימה את תחושת הדחק.

שנים לאחר פעולת הצילום נחשפה גלר לתיעוד של אותה לווייתנית אורקה חסרת אונים כשהיא מפעילה אלימות עצמית ומטיחה ראשה בקירות המקיפים אותה. בעקבות גילוי זה היא החלה לחקור את מצב המוח בשעת לחץ ופיתחה דו־שיח מתמשך עם פרופ' יניב אסף, העוסק במחקר ובמיפוי של מבנה המוח ופעילותו בבני אדם ובבעלי חיים. גלר קיבלה ממנו מוח לוויתן שנתרם למדע לאחר שמת מוות טבעי. כאשר לא נותר לו עוד שימוש במסגרת המחקר המדעי, היא הפכה אותו לאובייקט בתערוכה. דיאלוג זה הוביל לעיסוק במערכת עצבית הנקראת ״רשת ברירת המחדל״, שבה רב הנסתר על הגלוי. במצבים של חוסר מעש, כשהיחיד נסוג ממטלות מכוונות או תכלית ברורה, מתחילה לעבוד יחד מערכת הכוללת אזורי מוח שונים.

במצבים של חוסר מעש, כשהיחיד נסוג ממטלות מכוונות או תכלית ברורה, מתחילה לעבוד יחד מערכת הכוללת איזורי מוח שונים. לרשץ זו מיוחס התפקיד של השלכה עצמית (self-projection),  המאפשרת סימולציות מנטליות שבהן אנו "משליכים" את עצמנו לזמן, למקום ולנקודת מבט שונים מן ההווה המיידי שבו אנו מצויים. נמצא כי כאשר הרשת מצויה בגירוי יתר עלולות להיווצר הפרעות נפשיות, כגון הרהורים שליליים חוזרים )רומינציות(, דיכאון מז'ורי, עצבות כרונית וחרדה, אך גם כי לרשת זו יש חלק משמעותי בתהליכי הבנייה של יצירת אמנות חזותית, פיתוח רעיונות וחשיבה מסתעפת.

לצד דימויה של קיסקה השבויה, גלר צילמה את הלווייתנית גם במבט מעל לפני המים, בשעת דמדומים, במה שנדמה כמרחב פתוח. בשונה מהצבעוניות המלאכותית של הבריכה בצילום האנכי מתחת לפני המים, כאן הצבעוניות טבעית, מפתה, מכילה את השתקפות קרני השמש על גופה. העבודה מייצרת תחושה כי מדובר בצילום טבע, אך למעשה זוהי אשליה כואבת: בפועל החיה היא אותה חיה, המקום הוא אותו מקום, הרגע הוא אותו רגע.

פעולת הצילום של גלר מעניקה צורות שונות למבט חסר ההדדיות, למפגש במעמד צד אחד בלבד. ההצבה מותאמת־החלל בנויה מריבוי של נקודות מבט: כלפי פנים וכלפי חוץ, מלמטה ומלמעלה, כמו גם לעבר גרמי השמיים. בשיתוף פעולה עם ד"ר יאיר הרכבי מביה״ס לפיזיקה ואסטרונומיה, נוצר אובייקט המשלב 320 חשיפות ארוכות שצולמו במצפה כוכבים. כל הצילומים הונחו זה על זה לכדי דימוי אחד, המשקף את סיבובו של כדור הארץ סביב צירו. במרכז המעגלים אפשר לראות את כוכב הצפון, פולאריס, שהודות לצירוף מקרים נראה כנמצא בדיוק באותו מקום בשמיים בכל לילה וכך מסייע לאשליית היציבות שאנו מנסים לייחס ליקום. במרפסת העגולה שמרחפת מעל לחלל הכניסה של הגלריה האוניברסיטאית גלר יוצרת חיבור בין מספר פרספקטיבות, פעולות של דיכוי, אשליה וניסיון חסר סיכוי ללכוד את תנועתו האינסופית של העולם ושל היצורים החיים בתוכו.

شبكة الوضع الافتراضي

كيسكا هي أنثى حوت قاتل – حوت مفترس يعتبر من بين أكثر الحيوانات دموية في الطبيعة. وُلدت قبالة سواحل أيسلندة في 1976 (بعمر الفنانة)، وُضعت في الأسر عندما أتمّت السنتين من عمرها، أي قبل أكثر من أربعين عام، ونُقلت لمدينة الملاهي "مريلاند" بجوار شلالات نياغرا في الجانب الكندي. بوصفها كائنًا اجتماعيًّا يعيش في قطعان حتى الأحواض المائية، كانت محاطة بالحيتان من أبناء نوعها، بما في ذلك ستة حيتان من نسلها، لكنها فُصلت عنهم قبل عقد أو أكثر وتخضع الآن لعزلة تامة. جسد كيسكا العملاق يتأقلم مع اكتظاظ البركة وتحاول أن تلاءم تحركاتها مع الوعاء الذي تقطنه. التقطتها عدسة كيرن غيلر أثناء مكوثها بوضعية عمودية، تبدو خارجة عن المألوف يمكن اعتبارها صورة أيقونية للوحدة، يتكثّف شعورها بالضيق في انعكاسها الذاتي.

بعد تصوير الحوت بسنوات، اطلعت غيلر على تسجيل توثيقي لأنثى حوت الأوركا ذاتها بدت فيه عاجزة مغلوب على أمرها تؤذي نفسها وتضرب رأسها بالجدران المحيطة. بعد اطلاعها على هذا التسجيل، باشرت غيلر بحث أداء الدماغ وسط الظروف الضاغطة، وطورت حوارًا مستمرًا مع بروفسور ينيف أساف، وهو باحث يهتم بمسح مبنى الدماغ ونشاطه لدى البشر والحيوانات. منح غيلر دماغ حوت لم يعد له أي استخدام في بحثه العلمي، واستخدمته الفنانة كمادة للعرض في المعرض. قادها هذا الحوارإلى الاهتمام بجهاز عصبي يسمى "شبكة الوضع الافتراضي"، فيها يسود الخفيّ على المرئي.
 

في حالات التقاعس عن العمل وعندما ينسحب الفرد من أداء المهام المستهدفة أو تحقيق غاية ما، يتنشط جهاز يشبك بين مناطق مختلفة في الدماغ. يُنسب لهذه الشبكة وظيفة الإسقاط الذاتي (self-projection)، وهي ما يتيح تفعيل محاكاة ذهنية "نلقي" عبرها بأنفسنا لزمان ومكان ووجهة نظر بعيدة عن لحظة الحاضر الراهنة. تبيّن أن المبالغة في تحفيز الشبكة تتسبب في اضطرابات نفسية مثل أفكار سلبية متكررة (اجترار الأفكار)، الاكتئاب الشديد، الحزن المزمن والقلق، كما أن لهذه الشبكة دور مهم في سيرورة تشكيل الفن المرئي وتطوير الأفكار والتفكير المتفرع.

إلى جانب صور كيسكا الأسيرة، صورت غيلر أنثى الحوت صورة من فوق الماء في ساعة الغسق في مساحة تبدو مفتوحة. خلافًا للألوان الاصطناعية للبركة في الصورة العمودية التي التقطت تحت الماء، تظهر هنا الألوان ببهاء طبيعي ومغري وتعكس أشعة الشمس على جسد الحوت. يخلق العمل شعورًا بأن ما نراه هو صورة طبيعية، لكنه في الحقيقة وهم مؤلم: الحيوان هو نفس الحيوان، والمكان هو نفس المكان، واللحظة هي نفس اللحظة.

يقدم عمل غيلر التصويري أشكالًا مختلفة للنظرة غير المتبادلة، للقاء يجري من طرف واحد فقط. وُضع العمل بطريقة تتلاءم مع الحيز مع الأخذ بالحسبان زوايا عدة: نحو الداخل ونحو الخارج، من الأسفل ومن الأعلى، وكذلك باتجاه الأجرام السماوية. بالتعاون مع د. يئير هركبي من كلية الفيزياء وعلم الفلك، تم إنشاء جرم يدمج 320 تعريض ضوئي طويل اُلتقطت في المرصد. وُضعت الصور واحدة فوق الأخرى لتكوّن صورة واحدة، مما يعكس دوران الأرض حول محورها. وسط الدوائر يمكن رؤية النجم الشمالي، بولاريس، والذي يظهر بصدفة بحتة ثابتًا في مكانه كما نراه في السماء كل ليلة، وبالتالي يساعد على تثبيت وهم الاستقرار الذي نحاول نَسبه للكون. في الشرفة المستديرة التي تحلق فوق مدخل صالة العرض الجامعي، تربط غيلر بين وجهات نظر مختلفة، ممارسات الكبت ووهم ومحاولة بائسة لالتقاط حركة العالم الأبدية وحركة الكائنات التي تعيش فيه.